لجستیک: قلب تپنده زنجیره تامین

در دنیای امروز که همه چیز به سرعت در حال تغییر است، لجستیک نقشی حیاتی در زنجیره تامین ایفا می کند. از خرید آنلاین یک کتاب گرفته تا جابجایی میلیون ها تن مواد اولیه، لجستیک در پس پرده ی هر معامله ای حضور دارد.

مطالعه ی این مقاله به شما کمک می کند تا:

• درک کاملی از مفهوم لجستیک و اهمیت آن در دنیای امروز داشته باشید.
• با انواع مختلف آن آشنا شوید و کاربرد هر کدام را درک کنید.
• نقش حیاتی لجستیک در زنجیره تامین را درک کنید.
• با هفت وظیفه ی اصلی لجستیک در یک زنجیره تامین آشنا شوید.

اگر به دنبال درک عمیق‌تری از دنیای لجستیک هستید، علاوه بر این مقاله، می‌توانید مقاله مدیریت لجستیک را در مجله پی‌بار مطالعه کنید.

لجستیک چیست؟

بیایید یک بار برای همیشه به یک تعریف جامع از لجستیک برسیم. امروز دیگر لجستیک در تمام بخش‌های زندگی روزمره ما حضور دارد اما از هر که بپرسید، نمی‌تواند تعریف دقیقی از این واژه ارائه بدهد.

آیا لجستیک همان زنجیره تأمین است؟

همیشه این سوال مطرح می‌شود که آیا لجستیک، همان زنجیره تأمین است؟ گاهی دو واژه لجستیک و زنجیره تأمین، به اشتباه به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما به خاطر داشته باشید که لجستیک، تنها بخشی از زنجیره تأمین است.
لجستیک، جابجایی کالا از نقطه A به نقطه B می‌باشد که دو وظیفه اصلی حمل‌ونقل و انبارداری را در بر می‌گیرد؛ درحالی‌که زنجیره تامین به مجموعه‌ای از مشاغل و سازمان‌ها گفته می‌شود که در فرایندهایی مانند تدارکات، برای تولید و توزیع کالا کار می‌کنند.

اگر این دایره را زنجیره تأمین در نظر بگیریم، لجستیک یکی از بخش‌های آن، و در واقع مهم‌ترین بخش آن است که تحویل کالا به جابه‌جایی یک مرسوله و رساندن آن به گیرنده نهایی را بر عهده دارد.

آیا لجستیک همان حمل‌ونقل است؟

لجستیک، فقط به‌معنای حمل‌ونقل نیست، فراتر از حمل‌و‌نقل است و شامل سایر عملیات مدیریتی نظیر انبارداری، مدیریت موجودی و پردازش سفارشات می‌شود. حمل‌و‌نقل تنها یک جزء از این فرایند است که به انتقال فیزیکی کالاها توسط وسایط نقلیه مختلف می‌پردازد.

تاریخچه لجستیک

واژه یونانی لجستیک (Logistics) در ابتدا یک اصلاح نظامی مربوط به تهیه و جابه‌جایی تجهیزات و لوازم بود و به سربازانی که وظیفه انتقال افراد و آذوقه را داشتند LOGISTIKAS گفته می‌شد. معنای جدید این واژه نیز از معنای اولیه دور نیست و هنوز در زمینه باربری و جابجایی مورد استفاده قرار می گیرد و وظیفه مهم آن، در حیطه انبارداری و حمل‌و‌نقل است.

مفاهیم اصلی لجستیک

همان‌طور که اشاره کردیم، لجستیک تنها حمل‌ونقل نیست و فعالیت‌های آن، در 4 بخش دسته‌بندی می‌شود:

انواع لجستیک

همان‌طور که در تصویر زیر می‌بینید، سه جریان اصلی در این فرایند دیده می‌شود:

1. به جریان اول که طی آن، مواد خام از تأمین کننده به تولید کننده می‌رسد، لجستیک درونی یا (Inbound Logistics) می‌گویند.
2. به مرحله دوم که در آن، محصولات و کالاها به انبار یا مراکز توزیع فرستاده می‌شوند تا به دست مشتری برسند، لجستیک بیرونی یا (Outbound logistics) گفته می‌شود.
3. مرحله سوم که مختص محصولات آسیب‌دیده یا مشکل‌دار است، یا کالاهایی که در پایان عمر مفیدشان، نیاز به روش خاصی برای دفع دارند، لجستیک معکوس یا (Reverse logistics) می‌گویند.

لجستیک انواع دیگری نیز دارد که در بخش بعدی، چند مورد از آنها را بررسی می‌کنیم:

لجستیک سبز (Green Logistics)

در این شیوه، اهداف محیط زیستی موجب انتخاب شیوه‌هایی سبز برای انجام فرایند لجستیک می‌شود؛ برای مثال از شیوه هایی که مصرف انرژی‌های فسیلی را به حداقل برساند یا ناوگان حمل‌ونقل و راه‌ها را بهینه‌سازی کند استقبال می‌شود. در لجستیک سبز همیشه گزینه برتر، استفاده از حمل‌ونقل هوایی یا ماشین‌های برقی و هیبریدی است و می‌کوشد کمترین وابستگی را به وسایل نقلیه آلاینده محیط زیست داشته باشد.
در مجله پی‌بار به‌طور اختصاصی به موضوع لجستیک سبز پرداخته‌ایم و به شما پیشنهاد می‌کنیم حتما این مقاله را مطالعه کنید.

لجستیک اضطراری (Emergency Logistics)

همانطور که از نام آن پیداست، این شیوه در زمان اضطرار مطرح می‌شود؛ مانند حوادث طبیعی یا هر چیزی که باعث تأخیر در تولید کالا شده باشد. در چنین شرایطی شرکت‌های حمل‌ونقل تلاش می‌کنند تا اجزای سیستم لجستیک، بسیار سریع‌تر از حالت معمول، مراحل انتقال کالا را پشت سر بگذارند و حتی ممکن است از دولت و سازمان‌های دیگر نیز کمک بگیرند.

لجستیک تولید (Production Logistics)

تولید در این شیوه حرف اول را می‌زند. وقتی هدف تولید بهینه باشد، لجستیک تولید نیز هدفی جز تأمین به‌موقع میزان کافی مواد اولیه باکیفیت برای تولید ندارد. نتیجه نیز چیزی نیست جز افزایش بهره‌وری سیستم.

لجستیک توزیع (Distribution Logistics)

این شیوه با عرضه و تقاضا سروکار دارد و وظیفه آن، ایجاد تعادل میان این دو از طریق فعالیت‌های فیزیکی و اطلاعاتی است. در این شیوه اطلاعات مربوط به تعداد تقاضا، زمان تقاضا و مکان آن، مشخص می‌کند که چه میزان عرضه و توزیع، در چه زمان و مکانی باید صورت بگیرد.

لجستیک نظامی (Military Logistics)

همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم لجستیک یک اصطلاح نظامی است و اینجا تنها جایی است که در معنای واقعی خود به‌کار می‌رود. لجستیک در این شیوه به معنای طراحی سیستمی پویاست که بتواند منابع مورد نیاز عملیات نظامی را تأمین کند. این شیوه بسیار حیاتی‌ است و تاریخ نشان می‌دهد که بود و نبود یک کشور به آن وابسته است.

لجستیک کسب و کار (Business Logistics)

هر بار یک مشتری کالایی را به‌صورت آنلاین یا حضوری خریداری می‌کند، این لجستیک کسب‌وکار است که کالا را طبق مشخصات و تعداد دقیق در زمان معین، با بهترین شیوه به دست مشتری می‌رساند.

لجستیک هوشمند (Smart Logistics)

لجستیک هوشمند استفاده از فناوری وب برای پشتیبانی از فرآیندهای حمل, نگهداری و انبارداری است که موجب می شود مسیرهای توزیع، بهینه و همگام شوند. این شیوه، مجموعه اقداماتی است که بر روی شبکه اینترنت صورت می‌گیرد و کارخانجات پراکنده, کامیون‌ها, کشتی‌ها, انبارها و کاربران نهایی را در زمان معین، به یکدیگر مرتبط می‌سازد.
مجموعه اقدامات زنجیره تأمین, تمایل به پراکندگی در قسمت‌های مختلف شرکت دارند و لجستیک هوشمند یا الکترونیکی بر روی یکپارچگی عملکردهای متعدد شرکت، پافشاری می‌ورزد. با استفاده از سامانه پی‌بار می‌توانید بدون نیاز به تغییر در نرم‌افزارهای سازمانی، کلیه اطلاعات مربوط به حمل‌ونقل جاده‌ای کالاها را در زنجیره تأمین به‌صورت یکپارچه در نرم‌افزارهای سازمانی فعلی خود، دریافت کنید. برای مشاهده امکانات سامانه پی‌بار روی لینک زیر کلیک نمایید.

مشاهده امکانات سامانه پی‌بار

نقش لجستیک در زنجیره تأمین چیست؟

واقعیت این است که برای مشتری، اهمیتی ندارد که کالای خریداری شده‌اش، چطور به دستش می‌رسد؛ مشتری در درجه اول به خود محصول، قیمت و تعداد آن اهمیت می‌دهد و سپس، زمان و مکان تحویل. نقش لجستیک در زنجیره تأمین در همین ابتدا مشخص شد.
در واقع لجستیک نمای فیزیکی هر داد‌وستدی است. یعنی چه کالا به شکل عمده یا فله‌ای ارائه شود و چه در بسته‌بندی تکی، درنهایت برای انجام معامله، باید مسیری را طی کند تا در زمان مشخصی به دست مشتری برسد و در غیر این صورت، معامله‌ای صورت نگرفته و کامل نشده است.

اگر بخواهیم به‌صورت جزیی نقش لجستیک را در زنجیره تأمین بررسی کنیم، 7 نقش عمده آن به این شرح است:

اول: تامین مواد اولیه

شاید تصور کنید که منظور از تأمین مواد اولیه، فقط یافتن ارزان‌ترین تأمین‌کننده مواد خام برای تولید است، اما موضوع پیچیده‌تر از این است. در این مرحله تمام موارد زیر باید مدیریت شود:

• رصد رقبا در بازار
• تغییرات هزینه ارسال با توجه به مسافت یا هزینه انبارداری
• سفارش‌های برگشتی
• منبع‌یابی استراتژیک یا همان انتخاب بهترین تأمین‌کننده برای هر ماده خام

دوم: حمل‌ونقل

علاوه‌بر انتخاب شیوه حمل (زمینی، هوایی، دریایی و...) براساس مسافت، سرعت و هزینه، مدیران حمل باید محموله‌ها و بارنامه‌ها را مستند و ردیابی کنند، صورتحساب‌ها را مدیریت و پرداخت کنند و گزارش عملکرد دقیقی برای تجزیه و تحلیل ارائه دهند. تمام خدماتی که گفته شد، در حال حاضر در سامانه پی‌بار با بالاترین دقت و حساسیت، در دسترس شما قرار دارد.

سوم: سفارش‌گردانی

در این مرحله کالا بر اساس نوع سفارش، انتخاب و بسته‌بندی می‌شود تا به دست مشتری برسد و شامل موارد زیر است:

• مدیریت انبارداری
• مدیریت زنجیره‌ تامین
• پردازش سفارش‌ها
• کنترل کیفیت
• پشتیبانی از مشتری

چهارم: لجستیک در انبارداری

سازماندهی انبارها بخشی از برنامه‌‌ریزی لجستیک است و براساس نوع کالا و سفارشات مربوط به آن، تعیین می‌کند که:

• کدام کالاها جلوی انبار قرار بگیرند
• اقلام با تقاضای کمتر، در انتهای انبار ذخیره شوند
• کالاهای فاسد شدنی به شکل دوره‌ای بررسی ‌شوند
• قدیمی‌ترین اقلام، زودتر ارسال شوند
• اقلامی که به بسته‌بندی نیاز دارند، در کنار یکدیگر ذخیره ‌شوند
• و مواردی از این قبیل.

پنجم: پیش‌بینی تقاضا

تکیه‌گاه اصلی لجستیک در برنامه‌ریزی، پیش‌بینی تقاضای موجودی است و براساس آن، به کسب‌وکار اعلام می‌کند که کدام کالاها باید به نفع پرتقاضاترین محصول، کنار بکشند.

ششم: مدیریت موجودی

لجستیک در انتقال موجودی کالاها به بهترین نقطه فروش با بالاترین قیمت، نقش اساسی ایفا می‌کند. از تکنیک‌های مدیریت موجودی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• تکنیک‌های تبلیغاتی برای افزایش تقاضای محصولات فصلی یا پرطرفدار برای افزایش سود و گردش موجودی
• بررسی نسبت تعداد دفعات فروش و جایگزینی موجودی در یک دوره مشخص
• استفاده از مشوق‌ها یا تخفیف در هنگام کاهش سرعت خروج موجودی سایر کالاهای با هدف آزاد کردن سرمایه
• سرمایه‌گذاری مجدد در کالاهای پر تقاضا
• جابه‌جایی کالاها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای براساس تقاضای منطقه‌ای

هفتم: مدیریت زنجیره تامین

همانگونه که در ابتدای مقاله اشاره شد، لجستیک حلقه مهمی از زنجیره تأمین است؛ چون فرایندی است که می‌تواند جابه‌جایی کالا از تأمین‌کنندگان به تولیدکننده و سپس به فروشندگان یا توزیع کنندگان و در نهایت به خریداران را تسهیل ‌کند. در یک کلام می‌توان گفت زنجیره تأمین مجموعه‌ای از معاملات به‌هم پیوسته است که اگر لجستیک شکست بخورد، زنجیره تأمین شکست می‌خورد و کلیه معاملات متوقف می‌شود.