بارنامه هوایی (AWB) چیست؟ انواع، کاربرد و دستورالعمل

وقتی برای ارسال بار، شیوه‌های زمینی، ریلی، هوایی و دریایی وجود دارد، طبیعی است که هر کدام از این شیوه‌ها، بارنامه ویژه خود را داشته باشند؛ به‌طورحتم شیوه حمل بار هوایی، از لحاظ شیوه بارگیری، مسیر حمل و حتی ملزومات تخلیه با شیوه حمل زمینی، دریایی و ریلی متفاوت است و ازهمین‌رو در این مقاله، از همین‌رو، به بررسی دقیق بارنامه هوایی پرداختیم.
برای ارسال بار از طریق هوا به بارنامه هوایی نیاز خواهید داشت. آن را مانند کارت پرواز در نظر بگیرید که بدون آن، کالاهای شما نمی‌توانند پرواز کنند! چه شما یک فرستنده بار اول باشید و چه صادرات منظم را مدیریت کنید، درک معنای بارنامه هوایی و اجزای آن می‌تواند به تضمین ترخیص آسان از گمرک، تحویل دقیق و آرامش خاطر شما کمک کند.
در این مقاله، مهم‌ترین جزئیاتی را که باید در مورد این سند حیاتی هنگام استفاده از حمل‌ونقل هوایی بدانید، به همراه معرفی انواع بارنامه هوایی و کاربردهای آن، به اشتراک می‌گذاریم.

بارنامه هوایی (AWB - Air Waybill) در حمل‌ونقل هوایی چیست؟

بارنامه هوایی (AWB)که به‌عنوان یادداشت حمل‌ونقل هوایی نیز شناخته می‌شود، یک سند اجباری در صنعت حمل‌ونقل هوایی است. 
این سند اطلاعات حیاتی در مورد سفر را ارائه می‌دهد، از جمله:

• شماره AWB (یک کد شناسایی منحصربه‌فرد 11 رقمی)
• اطلاعات مربوط به فرستنده و گیرنده
• فرودگاه‌های مبدا و مقصد
• جزئیات شرکت هواپیمایی حامل
• تعداد بسته‌ها و وزن دقیق
• شرح کالا مانند کد HS، وزن، ابعاد، وضعیت
• ارزش اعلام شده برای گمرک
• دستورالعمل‌های ویژه حمل‌ونقل (به‌عنوان مثال، کالاهای فاسدشدنی، اقلام شکننده)
• اطلاعات پرداخت و جزئیات بیمه

انواع بارنامه هوایی

هر محموله هوایی باید با یک بارنامه هوایی همراه باشد و بسته به ساختار محموله، ممکن است به شکل یک بارنامه هوایی اصلی (MAWB) یا یک بارنامه هوایی داخلی (HAWB) باشد.

بارنامه هوایی اصلی (MAWB) چیست؟

بارنامه هوایی اصلی مستقیماً توسط شرکت هواپیمایی (نماینده مجاز آن) برای شرکت حمل‌ونقل بار که فضای بار را رزرو می‌کند، صادر می‌شود. این بارنامه نشان‌دهنده قرارداد کلی بین شرکت هواپیمایی و شرکت حمل‌ونقل است و کل محموله تجمیعی را که در هواپیما بارگیری می‌شود پوشش می‌دهد.
بارنامه هوایی اصلی معمولاً شامل اطلاعات زیر است:

• نام شرکت حمل‌ونقل و شرکت هواپیمایی
• فرودگاه‌های مبدا و مقصد
• جزئیات و مسیر پرواز
• شرح و وزن کلی بار

از آنجا که MAWB در سطح شرکت حمل‌ونقل فعالیت می‌کند، نقطه مرجعی است که شرکت هواپیمایی برای مدیریت، پیگیری و ترخیص کل محموله از آن استفاده می‌کند.

بارنامه هوایی داخلی (HAWB) چیست؟

بارنامه هوایی داخلی توسط شرکت حمل‌ونقل برای فرستنده صادر می‌شود. این سند منعکس‌کننده بسیاری از اطلاعات موجود در MAWB است؛ اما فقط برای محموله خاصی که توسط آن فرستنده رزرو شده است، اعمال می‌شود. گیرنده ذکر شده در HAWB معمولاً واردکننده یا خریداری است که انتظار کالا را در مقصد دارد.

مقایسه بارنامه هوایی اصلی و بارنامه هوایی داخلی

در یک محموله هوایی تجمیعی، چندین HAWB ممکن است تحت یک MAWB واحد وجود داشته باشد.این ساختار، بخش رایج استفاده از بارنامه هوایی در حمل‌های تجمیعی است. هر HAWB سندی را در اختیار واردکننده قرار می‌دهد که می‌تواند برای ترخیص، هماهنگی تحویل و ردیابی محموله از طریق سیستم فرستنده از آن استفاده کند.
به‌طور خلاصه، HAWB رابطه بین فرستنده و مشتری خود را کنترل می‌کند، درحالی‌که MAWB رابطه این بارنامه هوایی را بین فرستنده و شرکت هواپیمایی کنترل می‌کند.
لازم به ذکر است که در موارد نادر، شرکت‌های حمل‌ونقل بزرگ با حجم بالا و تیم‌های لجستیکی اختصاصی ممکن است MAWB را مستقیماً از شرکت هواپیمایی دریافت کنند. برای اکثر واردکنندگان کوچک و متوسط که با شرکت‌های حمل‌ونقل کار می‌کنند، MAWB برای شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود و سپس HAWBها را به مشتریان خود ارائه می‌دهد. این ساختار، انعطاف‌پذیری بارنامه هوایی را نشان می‌دهد.

دلایل اهمیت بارنامه هوایی در حمل‌ونقل بین‌المللی

فرم تکمیل شده بارنامه هوایی، سندی الزام‌آور است که طبق مقررات انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) تنظیم می‌شود و چندین کارکرد دارد:

• دریافت کالا: تأیید اینکه شرکت هواپیمایی محموله را از فرستنده دریافت کرده است.
• قرارداد حمل‌ونقل: توافق‌نامه‌ای الزام‌آور بین فرستنده و شرکت حمل‌ونقل که شرایط و ضوابط حمل‌ونقل را شرح می‌دهد.
• جزئیات حمل‌ونقل: اطلاعات مربوط به کالاهای حمل شده، از جمله: کد HS، وزن، مقدار، ارزش اعلام شده، مقصد و مشخصات گیرنده
• فاکتور تجاری: جزئیات ارزش کالا را برای ترخیص از گمرک و بیمه شرح می‌دهد.
• سند پیگیری: امکان ردیابی محموله را در طول سفر برای ذی‌نفعان مختلف درگیر فراهم می‌کند.

توجه داشته باشید که بارنامه هوایی یک سند غیرقابل‌مذاکره است؛ این بدان معناست که شما نمی‌توانید از آن به‌عنوان سند مالکیت برای ادعای مالکیت کالا یا تسهیل انتقال کالا بین طرفین استفاده کنید.

کاربرد بارنامه هوایی در شرکت حمل‌ونقل هوایی

1. به‌عنوان یک سند مالی برای صدور صورت‌حساب و بیمه عمل می‌کند.
2. ترخیص کالا از گمرک را برای ارزیابی عوارض و مالیات، توسط مقامات گمرکی تسهیل می‌کند.
3. با مشخص‌کردن حقوق و مسئولیت‌های فرستنده، حمل‌کننده و گیرنده، از منافع همه طرف‌های درگیر محافظت می‌کند و خطر اختلافات را به‌حداقل می‌رساند.
4. جزئیات دقیقی در مورد محموله برای اهداف صدور فاکتور ارائه می‌دهد.
5. با ارائه به‌عنوان اسناد قانونی و شواهد توافق بین طرفین، حل اختلاف را ممکن می‌سازد.
6. ردیابی محموله را برای پیگیری پیشرفت محموله در زمان واقعی با شماره AWB تسهیل می‌کند.

بارنامه هوایی الکترونیکی (e-AWB) چیست؟

بارنامه هوایی الکترونیکی یا e-AWB معادل دیجیتالی بارنامه هوایی کاغذی معمولی است.
این بارنامه به‌عنوان یک قرارداد حمل‌ونقل بین فرستنده و شرکت هواپیمایی عمل می‌کند و شامل تمام اطلاعات لازم حمل‌ونقل است. با استفاده از پیام‌های تبادل الکترونیکی داده‌ها (EDI)، بارنامه‌های هوایی الکترونیکی (e-AWB) ارتباط یکپارچه‌ای بین همه طرف‌های درگیر در حمل‌ونقل، از فرستنده گرفته تا شرکت حمل‌ونقل و مقامات گمرکی، فراهم می‌کند.
با دیجیتالی‌شدن روزافزون صنعت لجستیک، بارنامه‌های هوایی الکترونیکی (e-AWB) به‌طور فزاینده‌ای محبوب می‌شوند.
 

مزایای استفاده از بارنامه هوایی الکترونیکی نسبت به بارنامه‌های سنتی
 

• پردازش سریع‌تر: بارنامه‌های هوایی الکترونیکی را می‌توان به‌صورت الکترونیکی ایجاد و ارسال کرد و زمان پردازش را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داد.
• دقت بهبودیافته: بارنامه‌های هوایی الکترونیکی خطر خطاهای مرتبط با ورود دستی داده‌ها و جابه‌جایی نادرست آنها را از بین می‌برند.
• ردیابی پیشرفته: بارنامه‌های هوایی الکترونیکی اطلاعات ردیابی را در زمان واقعی ارائه می‌دهند و قابلیت مشاهده را در سراسر زنجیره تامین بهبود می‌بخشند.

اینکه کدام نوع AWB را انتخاب کنید، به ماهیت خاص محموله شما و اینکه آیا از یک شرکت حمل‌ونقل استفاده می‌کنید یا خیر، و فرمت سند مورد نظر شما (معمولی یا دیجیتال) بستگی دارد. انتخاب فرمت دیجیتال بارنامه هوایی می‌تواند فرآیندها را به شدت تسریع کند. یاتا (IATA) به‌طور فعال پیاده‌سازی e-AWB را در سطح جهانی ترویج می‌دهد.

پیگیری بار هوایی با شماره بارنامه

اکثر AWBها از قالب استاندارد انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) پیروی می‌کنند؛ پیشوند سه رقمی هواپیمایی برای شناسایی شرکت حمل‌ونقل صادرکننده و شماره سریال هشت رقمی که به‌طور منحصربه‌فرد هر محموله را مشخص می‌کند.
در مجموع، این قالب به شکل کد یازده رقمی یکتا وجود دارد که به آن شماره‌ی بارنامه می‌گویند. این شماره برای استعلام بارنامه هوایی بسیار مهم است؛ زیرا اساس شناسایی محموله را در طول سفر بین‌المللی آن تشکیل می‌دهد. شماره منحصربه‌فرد بارنامه هوایی یا شماره پیگیری به کاربران این امکان را می‌دهد که محموله خود را از ابتدا تا انتها پیگیری کنند.

نمونه فرم بارنامه هوایی

1) نام و نشانی فرستنده
2) نام و نشانی گیرنده
3) کد 3 حرفی معرف فرودگاه مبداء
4) کد 3 حرفی فرودگاه مقصد
5) تعداد بسته‌های بارنامه
6) وزن بار که توسط باسکول اندازه‌گیری می‌شود (معمولاً بر حسب کیلوگرم)
7) وزن معادل حجم (برای آگاهی بیشتر به محاسبه وزن حجمی مراجعه کنید)
8) نرخ حمل واحد وزن بار (معمولاً نرخ یک کیلو)
9) مبلغ کل (که ممکن است شامل هزینه‌های دیگری هم باشد)
10) شرح کالا و همچنین ابعاد بسته‌ها یا حجم بار
11) شماره پرواز
12) تاریخ پرواز

صدور بارنامه هوایی

هر سند توسط طرف متفاوتی صادر می‌شود:

• MAWB: توسط شرکت هواپیمایی یا نماینده مجاز 
• HAWB: توسط شرکت حمل‌ونقل که محموله را مدیریت می‌کند

مقایسه بارنامه هوایی با بارنامه در حمل‌ونقل دریایی

به‌عنوان یک واردکننده، معمولاً در زمان‌های مختلف با هر دو نوع حمل‌ونقل هوایی و دریایی سروکار خواهید داشت. حمل‌ونقل هوایی به‌دلیل سرعت بالای آن ارزشمند است و حمل‌ونقل دریایی اغلب هنگام جابه‌جایی حجم زیاد، گزینه مقرون‌به‌صرفه‌تری است؛ بنابراین ممکن است در فرایند حمل‌ونقل خود با هر دو نوع بارنامه هوایی و بارنامه دریایی مواجه شوید و اینجاست که درک ارتباط آنها می‌تواند برایتان مفید باشد.
بزرگ‌ترین تفاوت در مالکیت نهفته است. بارنامه‌ها در حمل‌ونقل دریایی گاهی اوقات می‌توانند قابل‌مذاکره باشند و به‌عنوان اسناد مالکیت عمل کنند؛ به این معنی که می‌توانند برای انتقال مالکیت کالا استفاده شوند. از سوی دیگر، بارنامه‌های هوایی همیشه غیر قابل مذاکره هستند. آنها به‌عنوان مدرک دریافت، قرارداد حمل‌ونقل و مرجعی برای گمرک و ردیابی عمل می‌کنند، اما مالکیت کالا را منتقل نمی‌کنند.

مقررات بارنامه هوایی برای شرکت حمل‌ونقل

• تهیه و تکمیل اطلاعات مندرج در بارنامه حمل‌ونقل هوایی به‌ویژه بار
• صدور بارنامه از مبدا قانونی شرکت تا مقصد مورد توافق طرفین قرارداد
• اخذ مجوز عبور برای بارهای مختلف ترافیکی
• صدور بارنامه تحت پوشش بیمه متصدی حمل‌ونقل 

جمع‌بندی نهایی

بارنامه هوایی (AWB) فقط یک سند حمل‌ونقل نیست و می‌توان گفت ستون فقرات لجستیک حمل‌ونقل هوایی است که با تنظیم دقیق و صحیح، می‌تواند حرکت روان کالاها، جابه‌جایی مناسب، رعایت قوانین بین‌المللی و ردیابی محموله در طول سفر را برای شما تضمین ‌کند.