آموزش جامع اظهارنامه گمرکی + نمونه فرم و نحوه محاسبات

واژه گمرک در ذهن ما همیشه یادآور چنین جملاتی از زبان تجار است: «بارها تو گمرک گیر کرده!»، «با هزینه‌های گمرکی، واردات صرف نمی‌کنه!». اما پیش از آنکه به سراغ تعریف برویم، آیا تا به حال به ریشه این کلمه فکرکرده‌اید؟
«کلمه گمرک، بنابر مشهور از ریشه یونانی «کوم مرکس» یا «کومرکی» و ... پس از فتح قسطنطنیه دولت عثمانی این واژه را از زبان یونانی اخذ و با تلفظ ترکی، یعنی «کومروک» مورد استفاده قرار داده است. در فارسی این کلمه از ترکی گرفته شده. » (لغتنامه دهخدا)
همانطور که می‌دانید کالاها هنگام ورود یا خروج از یک کشور نیاز به ترخیص از گمرک دارند. این فرایند نه‌چندان جذاب، شامل یک سند کلیدی و مهم، به نام اظهارنامه گمرکی است. این سند کلید معرفی کالای شما به ماموران گمرک است و به‌عنوان یک فرستنده، مطمئن می‌شوید آنچه ارسال می‌شود، بدون هیچ مشکلی به گیرنده می‌رسد.

در این راهنما به بررسی، نحوه تنظیم اظهارنامه گمرکی، کاربرد و اهمیت آن می‌پردازیم.

اظهارنامه گمرکی چیست؟

اظهارنامه گمرکی سندی است که فهرست‌ها و شرح مفصلی از کالاهایی را که قرار است وارد یا صادر شوند نشان می‌دهد. از طریق اظهارنامه گمرکی، مقامات گمرکی کنترل می‌کنند که چه نوع کالاها یا اقلامی وارد یا صادر می‌شوند.
این اظهارنامه اطلاعاتی را ارائه می‌دهد که برای ارزیابی جنبه‌های ایمنی و امنیتی کالاها و همچنین محاسبه عوارض واردات و مالیات (که به گمرک پرداخت شود)، ضروری است.


 

انواع اظهارنامه گمرکی

اظهارنامه‌ها باتوجه‌به نوع عملیات گمرکی، در قالب‌های مختلفی تنظیم می‌شوند. اینکه شما قصد صادرات یا ترانزیت دارید، روی نوع اظهارنامه تأثیر می‌گذارد. آشنایی با انواع اظهارنامه گمرکی به شما کمک می‌کند تا فرم صحیح را برای عملیات تجاری خود انتخاب کنید. 

آموزش تنظیم اظهارنامه گمرکی

در حال حاضر بیشتر فرایندهای گمرکی به‌صورت اظهارنامه گمرکی الکترونیکی از طریق سامانه EPL  به آدرس  (epl.irica.ir) انجام می‌شود. در ادامه، مراحل کلی آموزش تنظیم اظهارنامه گمرکی به شکل زیر است:

• ورود به سامانه EPL با نام کاربری شرکت یا کارگزار رسمی گمرکی
• ثبت اطلاعات کالا برحسب اسناد حمل، پکینگ لیست و فاکتور
• بارگذاری اسناد موردنیاز؛ مانند بارنامه، گواهی مبدأ، کارت بازرگانی
• دریافت شماره کوتاژ که نقش پرونده دیجیتالی اظهارنامه را ایفا می‌کند
• ارجاع به کارشناسی و تعیین مسیر گمرکی:
  • مسیر سبز: ترخیص سریع و بدون بررسی فیزیکی
  • مسیر زرد: بررسی اسناد
  • مسیر قرمز: بررسی فیزیکی کالا
• نظارت پایانی کارشناس گمرک و صدور مجوز ترخیص بعد از پرداخت عوارض
• تحویل کالا به صاحب آن یا نماینده قانونی

نکته مهم: در صورت به‌درستی واردنشدن اطلاعات و یا ناقص بودن اسناد، سامانه اجازه ادامه روند را نداده و باید اصلاحات انجام شود. در این مرحله، زمان بسیار حیاتی است.

نمونه اظهارنامه گمرکی

فرم اظهارنامه گمرکی که برای انجام مراحل ترخیص گمرک انجام می‌شود، باید توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی او تکمیل و ارائه شود.
در نمونه فرم اظهارنامه گمرکی موارد زیر باید تکمیل گردد:

• اطلاعات صادرکننده و گیرنده کالا
• کشور مبدأ و مقصد
• اظهارکننده نماینده، ملیت
• وسیله حمل‌ونقل برای ورود کالا
• کد ملیت وسیله
• شرایط تحویل کالاها
• شماره قلم کالا
• کد کشور سازنده
• وزن خالص
• ارزش کالا
• تعداد واحد کالا

در ادامه می‌توانید نمونه اظهارنامه گمرکی را با جزئیات آن مشاهده کنید:

نحوه محاسبات اظهارنامه گمرکی

یکی از مهم‌ترین مفاهیم در نظام گمرکی، ارزش گمرکی کالا است. تعیین دقیق این ارزش و نحوه محاسبه آن، جدای از شفافیت در محاسبه حقوق ورودی و مالیات‌ها، از تخلفات تجاری، قاچاق و واردات کالاهای تقلبی جلوگیری می‌کند و حمایت مؤثری از تولید داخلی فراهم می‌سازد. آشنایی با نحوه محاسبات اظهارنامه گمرکی برای مدیریت هزینه‌های تجارت و ترخیص کالا بسیار ضروری است.

محاسبه ارزش گمرکی کالای وارداتی

در محاسبه ارزش گمرکی کالای وارداتی طبق ماده 14 قانون امور گمرکی، ابتدا ارزش بهاي خرید کالا در مبدا (براساس صورتحساب خرید یا سایر اسناد تسلیمی صاحب کالا) در نظر گرفته می‌شود. سپس به این مقدار، هزینه‌های بیمه و حمل‌ونقل اضافه می‌شود؛ این هزینه‌ها شامل پرداخت‌هایی است که برای امنیت و انتقال کالا از مبدا تا مقصد صرف شده‌ است.
در نهایت، سایر هزینه‌هایی که تا زمان ورود کالا به اولین دفتر گمرکی به آن تعلق می‌گیرد نیز اضافه می‌شود. سپس مجموع این نمونه‌ها با استفاده از نرخ ارز معادل اعلام‌شده توسط بانک مرکزی در روز اظهار، به ریال تبدیل می‌گردد. این محاسبات پایه و اساس تکمیل بخش مالی اظهارنامه گمرکی شما خواهد بود.

محاسبه ارزش گمرکی کالاهای صادراتی

ماده 16 قانون گمرکی، ارزش گمرکی کالای صادراتی (یعنی کالایی که برای صدور آماده شده است) را به این صورت تعریف می‌کند: «ارزش نهایی کالا برابر است با قیمت فروش اظهارنامه گمرکی برای صادرات، به‌علاوه هزینه‌های مربوط به بیمه، باربری، حمل‌ونقل و سایر هزینه‌هایی که تا زمان خروج کالا از قلمرو گمرکی متحمل می‌شود.» این مبلغ براساس اسناد و صورت‌حساب‌های ارائه‌شده توسط صادرکننده تعیین می‌گردد.

هزینه‌های گمرکی چیست؟

ادارات گمرکی از اطلاعات مربوط به کالا شامل مقدار، ارزش، کشور سازنده و سایر عوامل، برای تعیین عوارض و مالیات برای محموله‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند.
هزینه‌های گمرکی (عوارض و مالیات) در نرخ Shippo لحاظ نمی‌شود و پس از ارسال بسته توسط ادارات گمرک کشورهای فرستنده و گیرنده اضافه می‌شود.
هزینه‌های گمرکی عوامل وابسته زیادی دارد که باید توسط فرستنده یا گیرنده پرداخت شود و توسط اینکوترمی که هنگام اظهارنامه گمرکی خود انتخاب می‌کنید، تعیین می‌شود.
 

اصلاح یا ابطال اظهارنامه گمرکی واردات و صادرات کالا

بعد از پذیرش اظهارنامه کالاهای وارداتی و صادراتی توسط گمرک، اسناد اظهارنامه گمرکی و مندرجات آنها اصلاح یا ابطال نخواهد شد. اگر شرایط مقرر برآورده شود، ممکن است اصلاح یا لغو شود.
اصلاح یا ابطال فرم اظهارنامه کالاهای وارداتی و صادراتی باید از اصل اولویت اصلاح پیروی کند. اگر آشکار شود که اصلاح نمی‌تواند انجام پذیرد، لغو می‌شود.
شرایطی که در آن اصلاح یا ابطال فرم اظهارنامه گمرکی برای کالاهای وارداتی و صادراتی قابل‌رسیدگی است:

• پس از ترخیص کالای صادراتی، برخی یا تمام کالاهای اظهار شده اولیه از گمرک خارج شده باشد یا وسیله حمل‌ونقل به دلیل حمل‌ونقل، انبار و سایر دلایل تغییر ‌یابد.
• کالاهای وارداتی و صادراتی در حین بارگیری، حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی بیش‌ازحد پر شده باشد یا بارگیری کوتاهی داشته باشد، یا به دلیل فورس ماژور مفقود شود یا آسیبی ببیند که باعث مغایرت اطلاعات اظهارنامه اصلی با کالای واقعی می‌شود.
• اصلاح یا ابطال اطلاعات اظهارنامه گمرکی به‌دلیل سایر تشریفات گمرکی مانند رد و الحاق مالیات و تضمین امور گمرکی ضروری است.
• طبق روند تجارت، ابتدا معامله با قیمت موقت انجام می‌شود و تسویه واقعی باتوجه ‌به کیفیت بازرسی کالا یا نحوه پرداخت به قیمت واقعی در بازار بین‌المللی تعیین می‌شود.
• برای رد مستقیم کالاهای اظهار شده، اصلاح یا باطل کردن اصل اظهارنامه کالای وارداتی ضروری است.
• خطا در اعلام الکترونیکی داده‌ها به‌دلایل فنی مثل سیستم‌های کامپیوتری و شبکه‌ای

فرم های در اختیار گمرک

باتوجه‌به دلایل مختلف فوق، مواردی که بنگاه‌ها باید در اختیار گمرک قرار دهند به شرح زیر است:

1. "فرم اصلاحی/ ابطال اظهارنامه واردات و صادرات کالا"؛ مواد صدور گواهینامه برای ترخیص کالا از گمرک و تغییر وسایل حمل‌ونقل؛
2. "فرم اصلاحی/ ابطال اظهارنامه کالاهای وارداتی و صادراتی"؛ مواد گواهی صادر شده توسط آژانس‌های بازرسی کالا یا ادارات مربوطه؛
3. "فرم اصلاحی/ ابطال اظهارنامه واردات و صادرات کالا"؛ مواد مربوطه برای تایید نظرات گمرکی؛
4. "فرم اصلاحی/ ابطال اظهارنامه واردات و صادرات کالا"؛ فاکتورها، قراردادها، بارنامه‌ها، لیست‌های بسته‌بندی و سایر اسنادی که به‌طور کامل وضعیت واقعی تجارت را منعکس می‌کند و به‌درستی کوپن‌های پرداخت مربوط به فروش کالا را ارائه می‌دهد و ثابت می‌کند که قیمت اعلام شده، واقعی و دقیق است سایر اسناد تجاری، اطلاعات مکتوب و الکترونیکی داده ها؛
5. "اصلاح/لغو فرم اظهارنامه واردات و صادرات کالا"؛ «فرم استرداد مستقیم کالای وارداتی» یا «اطلاعیه سفارش استرداد مستقیم کالای وارداتی»؛
6. "اصلاح/لغو فرم اظهارنامه کالاهای وارداتی و صادراتی"؛ مطالب توضیحی صادر شده توسط طرف عملیات و مدیریت سیستم کامپیوتر و شبکه.

موارد ابطال اظهارنامه

درصورتی‌که محتوای اظهارنامه به‌دلیل عملکرد یا اشتباه نوشتاری پرسنل اظهارنامه گمرکی نیاز به اصلاح یا ابطال داشته باشد، طرف ذی‌نفع باید «فرم اصلاحی/ ابطال اظهارنامه واردات و صادرات کالا» و مواد زیر را به گمرک ارسال کند:
(1) قراردادها، صورتحساب‌ها، لیست‌های بسته‌بندی، بارنامه‌ها و سایر اسناد مربوطه و اسناد گواهی که می‌تواند وضعیت واقعی کالاهای وارداتی و صادراتی را ثابت کند.
(2) شرح مفصل
(3) سایر مواد پشتیبانی
اگر گمرک تشخیص ندهد که پرسنل اظهارنامه گمرکی از نظارت گمرکی طفره رفته‌اند، می‌تواند فرم اظهارنامه گمرکی را اصلاح یا لغو کند. درصورت عدم اعطای اصلاح یا ابطال، گمرک باید به‌موقع به طرفین اطلاع داده و دلایل را توضیح دهد.

اصلاح توسط گمرک

اگر گمرک تشخیص دهد که فرم اظهارنامه گمرکی برای کالاهای وارداتی و صادراتی نیاز به اصلاح یا ابطال دارد، ممکن است به طرق زیر از طرفین درخواست اصلاح یا ابطال کند:
(1) فرم اعلامیه الکترونیکی داده‌ها را برگردانید و دلایل و الزامات اصلاح را با جزئیات توضیح دهید. طرف ذینفع باید آن را مطابق با الزامات گمرکی تجدید نظر کرده مجدداً ارسال کند و نباید سایر محتویات فرم اظهارنامه را تغییر دهد.
(2) تأییدیه اصلاحیه/ لغو اظهارنامه کالاهای وارداتی و صادراتی را برای طرفین ذینفع تهیه و صادر کنید و محتوای درخواست شده برای اصلاح یا ابطال را به طرفین اطلاع دهید. گمرک اصلاح یا ابطال فرم اظهارنامه را تکمیل می‌کند.

لغو اظهارنامه

به‌جز موارد فورس ماژور، اگر طرفین تحت هر یک از شرایط زیر باشند، گمرک می‌تواند مستقیماً فرم اظهارنامه الکترونیکی مربوطه را لغو کند:
1. گمرک فرم اظهارنامه الکترونیکی داده را برای تجدیدنظر برمی‌گرداند و طرف مربوطه آن را در مهلت تعیین شده مجدداً ارسال نکند.
2. در مورد اظهارنامه‌های گمرکی اظهار شده به‌صورت کاغذی، پس از دفع اظهارنامه‌های الکترونیکی توسط گمرک، طرفین در مهلت مقرر اظهارنامه‌های کاغذی را تسلیم نکنند.
3. كالاي صادراتي در مهلت مقرر پس از اظهارنامه تحويل داده نشود.
4. سایر شرایط مقرر توسط اداره کل گمرک‌ از شبکه حمل‌ونقل منتقل می‌شود.

جمع‌بندی نهایی

یکی از ارکان اصلی فرایندهای گمرکی، پر کردن اظهارنامه گمرکی (چه در واردات و چه در صادرات) و تعیین دقیق ارزش کالاها است که به تأمین درآمدهای دولتی، جلوگیری از قاچاق و تخلفات تجاری و همچنین به حمایت از تولیدات داخلی کمک می‌کند. این فرایند همچنین به گمرک‌ها این امکان را می‌دهد که برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و تجاری دقیق‌تری انجام دهند.