راهنامه در مقابل بارنامه: کدام را برای حمل و نقل استفاده کنیم؟

اگر با خواندن این تعریف از «راهنامه» که «راهنامه سندی است که توسط حمل‌کننده یا همان راننده صادر می‌شود. این سند همراه بار سفر می‌کند تا در صورت سالم رسیدن بار به مقصد، به‌ عنوان رسید بار، به حمل‌کننده داده شود.» نتوانستید به‌خوبی مفهوم راهنامه را درک کنید، باید بگوییم حق دارید.

در این مقاله از مجله پی‌بار با ما همراه باشید تا به زبان ساده راهنامه را تعریف کنیم و به بررسی تفاوت آن با بارنامه بپردازیم. قبل از ادامه مقاله این موضوع را عنوان کنیم که شما می‌توانید پرداخت بارنامه خود را در سامانه پی‌بار به صورت آنلاین انجام دهید.

راهنامه چیست

براي درك بهتر راهنامه، ابتدا بايد با مفهوم بارنامه آشنا شويم. به همین منظور می‌توانید مقاله جامع «بارنامه و کاربردهای آن» را مطالعه کنید. اما در این اینجا به تعریف کوتاهی از بارنامه می‌پردازیم. بارنامه سه مشخصه اصلي دارد:

• اول اينكه توسط شرکت حمل‌و‌نقل یا فرمانده کشتی صادر مي‌شود و اولین کارکرد آن این است که به‌عنوان رسید کالای در حال حمل با مشخصات ذکر شده (شامل نوع کالا، مقدار یا وزن آن) عمل می‌کند.
• دوم اينكه بارنامه نشان مي‌دهد يك قرارداد حمل‌ونقل، ميان فرستنده و متصدی حمل وجود دارد.
• سوم اينكه مالکیت کالای مشخص شده در آن، متعلق به دارنده سند است و او مي‌تواند در مقصد، کالا را از متصدی تحويل بگيرد. در واقع بارنامه در مفهوم شناخته شده آن مالکیت و تصرف کالاهای مذکور در آن را منتقل می‌کند؛ چه بارنامه به نام فرد معيني باشد، چه با پشت‌نويسي، مالكيت بار، به افراد ديگري منتقل شده باشد. بنابراين ديديم كه بارنامه قابل‌معامله و انتقال‌به‌غير است.

راهنامه به زبان ساده

وقتي موضوع مالكيت بار مطرح نباشد، ممكن است كه به جاي بارنامه، راهنامه صادر شود.
راهنامه زماني صادر مي‌شود كه مالكيت فرستنده بار بر آن، فوري به پايان برسد و كالا، به فردي كه نام او در راهنامه ذكر شده تحويل داده شود. در واقع تحويل‌گيرنده بار در مقصد، نيازي به اين ندارد كه سندي ارائه بدهد تا ثابت كند مالك محموله است و يك نسخه از راهنامه كه به فرستنده بار داده مي‌شود، فقط به‌عنوان مدرک ارسال کالا به‌كار مي‌رود.

خلاصه اينكه راهنامه هم دو مشخصه اصلي شبيه بارنامه دارد:

• اول اينكه به منزله رسيد دريافت محموله با مشخصاتي است كه در راهنامه ذكر مي‌شود.
• دوم اينكه نشان مي‌دهد يك قرارداد مان فرستند و متصدي حمل وجود دارد.

تفاوت راهنامه و بارنامه 

تفاوت مهم راهنامه با بارنامه اين است که متصدی حمل يا راننده، باید بار را فقط به گيرنده‌اي که نام او در راهنامه ذكر شده تحویل دهد. راهنامه که گاهی از آن با عنوان یادداشت حمل (consignment notes) ياد مي‌شود، سند مالکیت محسوب نمی‌شود. نیازی نیست که راهنامه به‌صورت فیزیکی منتقل شود؛ چون راهنامه همراه بار حمل می‌شود ولي قرار نیست در مقصد، گيرنده آن را به متصدی حمل تحويل دهد تا بتواند بار را تحويل بگيرد. به محض اينكه كالا به مقصد برسد و گيرنده احراز هويت شود، بار ترخيص مي‌شود.

پس راهنامه در رابطه با مالکیت، فقط یک نشانه است؛ نه بیشتر. تعهد راننده يا متصدی حمل، به محض اينكه بار را به فردي كه نامش در راهنامه ذكر شده تحويل بدهد، به پايان مي‌رسد. به همين دليل توصيه اين است كه فقط زماني از راهنامه استفاده شود  که فرستنده، گیرنده کالا را به‌خوبی می‌شناسد و قرار نیست کالا ضمن حمل‌و‌نقل، معامله شود.

براي درك بهتر تفاوت‌هاي راهنامه و بارنامه، مي‌بايست نقاط قوت و ضعف هر يك را نيز به‌طور دقيق بدانيم چون دانستن مزایا و معایب انواع مختلف اسناد حمل‌و‌نقل براي برخورداري از یک زنجیره تأمین امن و بدون وقفه ضروري است.

نقاط قوت و ضعف بارنامه

با استفاده از بارنامه، امكان كنترل بر جابه‌جايي و تحويل كالا، در اختيار فرستنده باقی مي‌ماند؛ چون بدون پشت‌نويسي، محموله به هيچ شخص ديگري تحويل داده نمي‌شود پس فرستنده یا همان صاحب اولیه بار، می‌تواند با درج نام خودش به‌عنوان صاحب محموله (consignee) تا هر زمان كه نياز باشد، محموله را كنترل كند و در زمان مناسب، با پشت‌نويسي، اختيارات خود را به فرد ديگري منتقل كند. و سپس در وقت مقتضی حقوق خود را با ظهرنویسی به دیگری منتقل نماید.

نقطه ضعف بارنامه هم اين است كه چون قابليت نقل و انتقال دارد، همراه بار، به مقصد نمي‌رسد و بايد جداگانه ارسال شود تا به دست تحويل‌گيرنده برسد؛ بدين‌ترتيب ممكن است گاهي در زمان پيش‌بيني شده به دست دريافت‌كننده نرسد و گيرنده بايد منتظر اصل بارنامه پشت‌نويسي شده بماند و از نظر حقوقي، كالا، ديرتر از زمان مقرر به تصرف او در بيايد.

نقاط قوت و ضعف راهنامه

نقطه قوت اصلي راهنامه دریایی اين است که با توجه به آنچه گفته شد، نيازي نيست كه گیرنده کالا منتظر بماند تا اصل بارنامه از به دستش برسد تا بتواند  برای ترخیص کالا، آن را به متصدی ارائه کند. اين نقطه قوت براي زماني كه بار، زودتر از موعد به مقصد مي‌رسد بسيار مفيد است. به‌طوركلي مي‌توان گفت راهنامه ارتباطی با مالکیت کالاها یا حق تصرف در آنها ندارد و گيرنده می‌تواند محموله را به‌محض رسیدن آن تنها با پرداخت حقوق گمرکی و کرایه حمل به متصدی، تحویل بگیرد.

نقطه ضعف آن هم بيشتر مربوط به بانك است چون بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، آن را به‌عنوان بخشی از پروسه پرداخت قبول ندارند. چون فرستنده در صورت نياز، به‌هيچ‌وجه نمي‌تواند جلوی ترخیص محموله‌ای که کرایه آن به متصدی پرداخت شده را بگیرد، مگر اينكه اصل بارنامه وجود داشته باشد و از طرف ديگر، راهنامه پس از صدور، ديگر قابليت هيچ‌گونه تغييري ندارد.

اطلاعات ذکر شده در راهنامه

راهنامه شامل موارد زير است:

•    قوانین و مقررات بین‌المللی در حمل کالا 
•    روش‌های حمل‌و‌نقل مختلف ازجمله حمل‌و‌نقل دریایی، هوایی، جاده‌ای و راه‌آهن 
•    نحوه ترانزیت و ترخیص کالا از گمرکات 
•    روش‌های بسته‌بندی و نگهداری کالا 
•    نحوه برگزاری بیمه حمل‌ونقل 
•    روش‌های پرداخت هزینه‌های حمل و جابه‌جایی

کاربرد اصلی راهنامه 

راهنامه به‌عنوان یک مدرک و سند برای انتقال کالاها و محموله‌ها از یک کشور به کشور دیگر استفاده می‌شود. این سند شامل اطلاعاتی مانند نام و آدرس فرستنده، نام و آدرس گیرنده، جنس و نوع کالا، تعداد و وزن بسته‌ها، شیوه حمل (هوایی، زمینی و دریایی) و هزینه‌های آن است.

با داشتن راهنامه، فرستنده و گیرنده محموله می‌توانند به‌راحتی از مرز عبور کنند و کالای خود را به مقصد نهایی تحویل دهند. این سند به‌عنوان یک سند قابل اعتماد شناخته می‌شود که براي بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و مقامات دولتی معتبر است.

علاوه‌بر‌این، راهنامه می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مدیریتی برای کنترل و پیگیری انتقال کالاها و محموله‌ها استفاده شود. این سند به فرستنده اطلاعات دقیقی در مورد موقعیت کالا در طول مسیر ارائه می‌دهد و به گیرنده اجازه می‌دهد که به‌راحتی پیگیری و ردیابی 
کالای خود را از زمان شروع حمل تا تحویل نهایی، انجام دهد.

نتیجه گیری

• به‌طور خلاصه بارنامه سند مالکیت است و قابلیت انتقال دارد، اما راهنامه فقط بیانگر تنظیم قرارداد حمل و بارگیری است، یعنی فرد حامل بار این سند را صادر می‌کند و باید همراه کالا هنگام ارسال آن فرستاده شود.
• تفاوت بین دو سند بارنامه و راهنامه در حمل‌و‌نقل در این است که بارنامه به‌عنوان یک سند رسمی تجاری برای حمل کالاها به‌کار می‌رود، در‌حالی‌که راهنامه، بیشتر به‌عنوان یک سند اطلاعاتی استفاده می‌شود.
• بارنامه شامل اطلاعاتی مانند نام و آدرس فرستنده و گیرنده، جنس و نوع کالا، تعداد و وزن بسته‌ها، روش حمل (هوایی، زمینی و دریایی) و هزینه‌های حمل است. این سند به‌عنوان یک سند قانونی برای جابه‌جایی کالاها استفاده می‌شود و از سوي مقامات دولتی پذيرفته است. 
• راهنامه نيز شامل اطلاعاتی مانند نام و آدرس فرستنده، نام و آدرس گیرنده، جنسیت کالا، تعداد و وزن بسته‌ها، نوع حمل‌و‌نقل هوایی، زمینی و دریایی و هزینه‌های آن هست اما بيشتر به‌عنوان یک سند اطلاعاتی برای کنترل و پیگیری حمل کالاها و محموله‌ها استفاده می‌شود و توسط بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و مقامات دولتی قابل‌قبول است.
• براي مثال يك شركت تجاري كه قصد دارد کالاهای خود را از یک کشور به کشور دیگر حمل کند، ابتدا باید بارنامه را برای انتقال کالاها صادر کند. سپس با داشتن راهنامه، شرکت قادر خواهد بود تا به‌راحتی کالای خود را از زمان شروع حمل تا تحویل نهایی، پیگیری و ردیابی کند.