نقش حیاتی لجستیک دریایی در زنجیره تامین جهانی

در نگاه اول، تعريف لجستیک دريايی یا همان لجستیک بندری، بسيار ساده و كوتاه است: «لجستيكي كه از طريق آب و دريا انجام مي‌شود»؛ اما پيچيدگي‌ها و سختي‌هاي اين گونه از لجستيک بر كسي پوشيده نيست. درمقالات گذشته خوانديم كه فرايندهايي چون لجستيک و مديريت لجستيک به خودي خود بسيار حساس و پيچيده هستند و وقتي ماجرا به اقيانوس، كشتي و دريايي از اتفاقات پيش‌بيني نشده گره می‌خورد، مي‌توان حدس زد كه دست‌اندركاران اين حيطه از لجستيک، با چه چالش‌ها و دشواري‌هايي روبه‌رو هستند.

اهمیت لجستیک دریایی

لجستيک نقش مهمي در ايجاد توسعه پايدار براي كشورها دارد و يكي از حساس‌ترين بخش‌هاي هرگونه لجستيک و به‌ويژه لجستيک دريايي، حمل‌ونقل است. حمل‌ونقل دريايي يكي از قديمي‌ترين و پراهميت‌ترين روش‌هاي حمل مورد استفاده در سطح بين‌المللي است و همواره در طول تاريخ، نقش عمده‌ای در تجارت جهاني ايفا مي‌كند. از دلايل تأثير لجستيک دريايي در عرصه بين‌المللي مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:

• وابستگي اقتصاد كشورها به يكديگر
• رشد حمل‌ونقل‌هاي بين‌المللي
• رشد تجارت
• سهم بيش از 90 درصدي حمل‌ونقل دريايي در عرصه بين‌المللي
  امروزه به دليل اهميت يافتن معيارهايي مثل تحويل به‌موقع، تحويل با كمترين هزينه و قابليت اطمينان در تحويل کالاها به مشتريان، توجه بيشتري به حمل دريايي صورت مي‌گيرد اما به طور خاص، مواردي كه باعث افزايش اهميت اين شيوه حمل‌ونقل در تجارت بين‌المللي شده عبارت است از:
• پيشرفت‌هاي اخير در صنعت كشتي‌سازي
• بهره‌برداري از تجهيزات پيشرفته لجستیک در بنادر
• حمل در حجم‌هاي بسيار بالا
• گستره جغرافيايي عملكرد
• استفاده از كانتينرها براي سهولت حمل و نگهداري کالاها

مزایا و معایب حمل‌ونقل دریایی

درمقایسه با مشکلات اصلی حمل‌ونقل دریایی (مجله بهبود، شماره دوم، فروردین 1395، 100 نکته در خصوص لجستیک دریایی،21) یعنی:

1. پایین بودن سرعت حركت در دريا (حدود 15 گره دریایی ( 26 كيلومتر) در ساعت به‌‎طور متوسط)
2. تاثیرپذیری از فاکتو‌رهای آب و هوایی و افزایش تعرفه‌های بیمه‌ای
3. تأخير به علت بارگیری و تحلیه در بنادر (تخیله بار‌های غیرکانتینری تا چندین روز زمان می‌برد)

حمل‌‌ونقل دریایی مزایایی هم برای بازرگانان به‌همراه دارد؛ از جمله:

• هزینه حمل ارزان‌تر
• جابه‌جایی بار در حجم بالا
• ظرفیت و پیوستگی بالا
• اتوماسیون حمل‌ونقل
• قابلیت اطمینان
• تناوب حمل

بخش‌های لجستیک دریایی

همان‌گونه که در مقاله لجستیک گفتیم حمل‌ونقل نقش مهمی در فرایند لجستیک دارد اما همه ماجرا نیست. مفهوم لجستیک بسیار فراتر از حمل‌ونقل صرف است. بنابراین باید درنظر داشته باشیم که لجستیک دریایی، همواره دو بخش اساسی دارد:

• حمل‌ونقل دریایی
• مدیریت بنادر

درواقع تمام جابه‌جایی‌ها و حمل‌ونقل بار به‌صورت کانتینتری یا فله، اعم از مایع، جامد و گاز، به‌طورکامل براساس سیاست‌ها و خط‌مشی‌های مدیریت بنادر تجاری صورت می‌گیرد و مجموعه این عوامل است که لجستیک دریایی را رقم می‌زند. در تعریف واژه بندر نیز می‌توان گفت پل ارتباطی میان حمل‌ونقل زمینی و دریایی است.

7 دلیل رشد لجستیک دریایی در سال‌های اخیر
 

1. افزایش جمعیت و به‌تبع آن، افزایش مصرف
2. تنوع و گوناگونی شیوه‌های تأمین منابع تولیدکنندگان
3. گسترش زنجیره‌های تأمین در کشورهای مختلف
4. ایجاد بازارهای جدید در پی انعقاد قراردادهای تجاری میان کشورها
5. افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی میان کشورها
6. توسعه حمل‌ونقل چند‌وجهی با توجه به رشد روزافزون جا‌به‌جایی کانتینری
7. توسعه زیرساخت‌های تکنولوژیک شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی

در جهان به‌هم‌پیوسته کنونی، سیستم‌های حمل‌ونقل به‌صرفه که قادر باشند زنجیره‌های تأمين جهانی را بهم متصل کنند، موتور محرکه رشد و شکوفایی اقتصادی شناخته مي‌شوند. پس از گسترش تجارت جهانی در سال‌های گذشته، اهمیت و نقش هزینه‌های مرتبط با حمل‌ونقل دریایی در قیمت تمام شــده محصولات صادراتی و وارداتی اهمیت زیادی یافته است.

نگاهی به لجستیک دریایی در جهان (چین)

در دهه‌های اخیر چین با توسعه شرکت‌های دولتی در حوزه حمل‌و‌نقل و لجستیک دریایی توانسته نفوذ اقتصادی، سیاسی و نظامی خود در جهان را افزایش دهد. به گزارش مسیر اقتصاد (مقاله به شناسه ۱۷۷۳۶۴) چین به‌خوبی درک کرده که حمل‌و‌نقل کانتینری نیازمند توسعه زیرساخت‌های جدید برای جابجایی کانتینرها بین کشتی‌ها و ساحل است. از همین رو، از اواخر دهه ۱۹۷۰ شروع به توسعه توانایی ساخت کشتی‌ها، بنادر، کانتینرها، جرثقیل‌ها و در نهایت نرم‌افزار برای مدیریت لجستیک کرد.

تمایل چین به خودکفایی دریایی ریشه در فلسفه‌ای دارد که توسط بنیانگذاران شرکت دولتی اصلی چین در دهه ۱۸۷۰، مورد توجه قرار گرفت. پذیرش اینکه قدرت‌های غربی فناوری نظامی برتری دارند و در دکترین جنگ اقتصادی خود برای رقابت با امپریالیست‌های غربی و شکست دادن آنها در بازی خودشان، از ابزار خودشان استفاده کنند.

در همین راستا، چین با موفقیت درآمدهای صادراتی خود را در خارج از کشور سرمایه‌گذاری می‌کند تا توانایی‌های مسلط جهان در زیرساخت‌های لجستیک تجاری دریایی را ایجاد کند و اهداف اقتصادی، سیاسی و نظامی را از طریق آن پیگیری کند. این امر باعث می‌شود تا قدرت چین فراتر از تحویل ساده محصولات چین از طریق کانتینر باشد. امروز تنها شبکه جهانی حمل‌و‌نقل دریایی که در صورت درگیری نظامی یا بن‌بست روابط با ایالات متحده، تداوم فعالیت خود را حفظ خواهد کرد، توسط چینی‌ها اداره می‌شود.